Tek Problem Cari Açık! ERGUN ÇAĞLAYAN

Bir yıldan uzun bir süredir kapıya dayanan bir krizden söz ediyoruz. Dalgalar halinde ve her dalgada farklı kulvarlarda zararlar yaratarak vurup çekiliyor. “Global kredi krizi” adı verilen bir sorun var. Her şeyden önce 30 yılı aşkın büyük bir genişleme döneminin iyice hızlanıp şişen bir balon halini aldığı bir dönemin sonuna geldi. Daha önce böyle bir genişleme görülmediği için daha önce böyle bir tökezleme de görülmemişti.

Yani ilk görüntüsü ne olursa olsun, en az 30 yıldır ilk kez, dünya kapitalizminin tüm noktalarını sarsan bir deprem oluştu. Kolay dinmeyecek ve uzun yıllar boyu sonuçlar yaratacak. Türkiye cephesinden bakıldığında, ilk yılın sonunda ortaya çıkan, şimdilik sadece ve sadece dünya dekorunda bir değişiklik. Bunun sonucu da enflasyon-faiz ikilisinin şimdilik tolere edilebilir bir düzeyde yükselmiş olması, büyümenin biraz yavaşlaması. Bu kadar.

Krizin ilk yılı, dünya finansal genişlemesinin dev köpüğü kabul edilmesi gereken emlak sektörüne dayalı finansal araçların değersizleşmesi ve bu araçlar üzerinden büyük açılımlar göstermiş bazı dev mali kuruluşların çökmesi olarak tezahür etti. Demeçler hazırdı: Bizde tutsat piyasası henüz gelişmemişti. Gayrımenkul sektörümüz bile etkilenmeyecekti.

Anlaşıldı ki gayrımenkul sektörümüz ciddi bir biçimde etkileniyor. Sonra dendi ki zarar bu noktada kalır. Çünkü gayrımenkul fiyatlarındaki bu düşüşün çökerttiği finansal araçlar, bizim bankalar tarafından kullanılmıyor. 20 yıldır “küreselleşme” edebiyatı yapılan bir egemen kültürde büyüyen düzen iktisatçılarının bu işten bu kadar kolay kurtulunacağını düşünmeleri, şaka gibiydi. Evet, patlayan balon bize yabancıydı ama bu patlamaların yaktığı yabancı eller, Türkiye’ye para sokan ellerdi. AKP’nin rekorunu kırdığı kamu malları satışlarını pazarlayanlar, sermayeyi davet edenler, Türkiye ekonomisine “tarih” yazdırdıklarını iddia edenler bu ellerle iş görüyorlardı.

Geçtiğimiz hafta, sadece birkaç gün içinde bu dev kurumsal bankalar, tarih oldu. Ayakta kalabilen son ikisinin, küçülerek ve yeni ortaklar alarak klasik mevduat bankacılığına dönüş yapacakları anlaşıldı. Ve ABD hükümeti, bir yıllık savunma bütçesi kadar dev bir parayla (ABD’nin milli gelirinin yüzde beşi) mali sektörü kurtarma kararı verdi.

Acilen yürürlüğe sokulan bu dev operasyon, hem durumun ne kadar vahim olduğunu gösteriyor, hem aktörlerin ne derecede paniğe kapıldığını. Çünkü planda belirgin olan neredeyse tek şey, kurtarma paketinin büyüklüğü. Ama bu paranın nereye kanalize edileceği, hangi yöntemin kullanılacağı, etkili olup olmayacağı kesinlikle belli değil.

Tüm belirsizliğin ardında yatan, başta bahsettiğim 30 yıllık büyük kredi balonu. Patlarsa savunma bütçesini bırakın, tüm ABD bütçesinin bile kurtaramayacağı delikler açılacak. Amaç, zincirleme patlamaların bir noktada kesilebilmesi. Bu, orman yangınlarında patlayıcılarla ya da dozerlerle yangının önünde ağaçsız bir bölge yaratarak yayılmasını engellemeye benzetilebilecek bir yöntem. Çürüyen gayrımenkule dayalı enstrümanların yarattığı finansal küçülmenin dalga dalga tüm kredi bölmelerini vurmasının önüne geçilmeye çalışılıyor. Ama kurtaramama ihtimali çok yüksek. Çünkü sonuçta ortaya çıkan tabloda hem yatırımcı, hem tüketici güvensizliği önlenemiyor.

30 yıl boyunca her lokal krizde toparlanıp başka alanlara coğrafi ya da sektörel yön değiştirme gerçekleştirebilmiş sermaye akımları, şaşkınlaşmış ve körleşmiş hale geliyorlar. Bankalar kredileri kıstıkça soğuma devam edecek, soğuma devam ettikçe bugün sağlam sayılan başka tür krediler de çürümeye başlayacak.

Bir petrole, bir madenlere, bir tarım ürünlerine saldırılıyor. Hem mal, hem de para fiyatları, yani döviz kurları, dansöz gibi dans ediyor. Risk parametreleri anlaşılmaz hale geldikçe, örneğin kısa vadeli ABD tahvillerinin faizleri sıfıra geldi. Yani para sermaye, hiç getiri elde etmeden, güvenli bir kasa olarak gördüğü bir yerde beklemeye razı.

Bunun Türkiye’ye etkisi ne olur? Tayyip Erdoğan, Kürşad Tüzmen, hatta Bankalar Birliği Başkanı Ersin Özince, hep “bizim bankalar sağlam” diyorlar, büyüdük, direnç kazandık diyorlar (Bunlar arasında beni en çok güldüren demeci aktarmadan geçemeyeceğim: Meclis Başkanı Toptan, "Türkiye bankaları çok yüksek sayılan yüzde 12 gibi faizle Avrupa bankalarına para vermektedir. Bu ilk kez olmakta, bununla gurur duymamak mümkün değildir" dedi. Kendisi sanırım yabancı sermayenin eline düşmüş bankalarımızın elindeki fonların “acil ihtiyaç” sebebiyle anavatanlarına çağrılması sonucu oluşan durumu bir “başka açıdan” tasvir etmeye çalışıyor.)

Bütün bu söylediklerinden sonra, ağız birliği etmiş gibi “bir de şu cari açık olmasa” diye ekliyorlar. Oldu mu şimdi? Bizi büyüten, ucuz dövizle borçlanarak ithal girdiye dayalı üretim için yatırım yapan bir sanayi profilini, bugünkü ekonominin dünya krizine karşı tüm kırılganlığını yaratan o cari açık değil mi?

Bu şahısların söylediklerini şöyle tercüme edersek saçmalık iyice ortaya çıkıyor: Krizden az etkileneceğiz, sağlamız, dirençliyiz, sağlıklıyız. Keşke bir de bu panik içindeki yabancı sermayeye muhtaç olmasaydık...

Cari açığın bağımsız bir değişken değil, yürütülen ekonomi politikalarının doğrudan sonucu olduğunu artık herkes biliyorken, bunların söyledikleri hiç iyi niyetle bağdaşır mı?